Zmiany zwyrodnieniowe w stawach zaczynają się kształtować często już w trzeciej dekadzie życia człowieka. W początkowych fazach choroba przebiega praktycznie bezobjawowo. Poważniejsze dolegliwości zaczynają nam dokuczać dopiero później, kiedy zmiany zwyrodnieniowe są już dość zaawansowane. W grupie osób po 70. roku życia jest to już powszechny problem.
Z biegiem lat struktura naszych stawów zawsze ulega pewnym uszkodzeniom – zmiany te są więc w pewnym sensie nieuniknione. Mogą mieć jednak różny przebieg i stopień zaawansowania. Jeśli prowadzisz statyczny, mało aktywny tryb życia, cierpisz na otyłość, albo zajmujesz się zawodowo sportem wyczynowym czy dźwiganiem ciężarów, znajdujesz się w szczególnej „grupie ryzyka”.
Można obrazowo powiedzieć, że stawy to ruchome połączenia między naszymi kośćmi. Jeden staw łączy końce przynajmniej dwóch kości (lub większej ich liczby). Bezpośrednie połączenia stanowią więzadła. W miejscu styku kości, na tzw. powierzchniach stawowych, znajduje się gładka warstwa odpornej na ścieranie chrząstki szklistej. Osłonę stawu stanowi tzw. torebka stawowa, na którą składają się dwie warstwy: maziowa i włóknista. Wewnętrzną powierzchnię torebki wyściela cienka i delikatna błona maziowa (tzw. maziówka), na której wytwarzana jest maź – substancja wypełniająca przestrzeń między kośćmi, umożliwiająca ich wzajemną przyczepność i równocześnie zmniejszająca tarcie. Zewnętrzną powierzchnię torebki natomiast pokrywa błona włóknista, w której skład wchodzą odporne na rozciąganie włókna kolagenowe. W naszym organizmie jest wiele stawów różnego rodzaju. Każdy z nich umożliwia ruchy o różnym zakresie, warunkowanym przez szczegóły budowy samego stawu i stopień elastyczności więzadła.
W skład chrząstki stawowej wchodzą w 95% woda i macierz, a jedynie w 5% tzw. chondrocyty, czyli komórki chrzęstne. Chrząstka nie zawiera włókien nerwowych, naczyń krwionośnych ani limfatycznych.
Chrząstka stawowa poddawana jest stale procesom naprzemiennego odciążania i ucisku. Na skutek ucisku płyn z chrząstki odprowadzany jest do jamy stawowej, a stamtąd do drobnych naczyń. W czasie odciążenia następuje ponowne nawodnienie chrząstki. Wchłania ona wtedy niezbędne substancje odżywcze.
Jak powstają zmiany zwyrodnieniowe w stawach?
Początkiem zmian zwyrodnieniowych są zaburzenia mikrośrodowiska chondrocytów, czyli komórek chrzęstnych. Na skutek zachwiania równowagi środowiska chondrocyty zaczynają intensywnie się dzielić i produkować w nadmiernej ilości białka: kolagen typu II i proteoglikany. W odpowiedzi na te zmiany w kości umieszczonej tuż pod chrząstką aktywizują się tzw. osteoblasty, czyli komórki kościotwórcze. W efekcie ich wzmożonej działalności dochodzi do zmian właściwości kostnych części stawu. Kość ulega usztywnieniu, jest mniej podatna na odkształcenia i jednocześnie, niestety, bardziej wrażliwa na urazy. Staje się to przyczyną tzw. mikrozłamań, czyli mikroskopijnych pęknięć w strukturze kości. W późniejszych fazach choroby dochodzi także do dalszych zmian w komórkach maziówki, skutkujących wykształceniem się tzw. osteofitów – narośli w okolicy stawu, w skład których wchodzą tkanka kostna i łączna z wysepkami chrząstki. Narośla te można zaobserwować na zdjęciu rentgenowskim (RTG) – przybierają formę tzw. „dziobów kostnych”. Sama chrząstka staje się chropowata, nierówna, miejscami bardzo cienka. Może też dochodzić do jej częściowego owrzodzenia czy wręcz zaniknięcia.