Kwas solny – przyjaciel i wróg
Gruczoły trawienne w śluzówce żołądka wydzielają tzw. sok żołądkowy, w którego skład wchodzi m.in. kwas solny. Ułatwia on procesy trawienne, wykazując też właściwości bakteriobójcze. Można powiedzieć, że kwaśny sok żołądkowy hamuje rozwój drobnoustrojów chorobotwórczych, chroniąc nas tym samym przed ich „inwazją”.
Śluzówka żołądka i dwunastnicy jest odporna na szkodliwe działanie kwasu solnego. Warstwa śluzu stanowi w tym wypadku swoistą „barierę ochronną”. Jeśli ulegnie ona uszkodzeniu, kwas solny przedostanie się do dalej położonych tkanek, które nie są już uodpornione na jego żrące działanie. Taki jest właśnie mechanizm powstawania wrzodów.
Owrzodzenie to ubytek błony śluzowej żołądka lub dwunastnicy (mierzący od kilku milimetrów do kilku centymetrów) penetrujący narządy w głąb, aż do warstwy mięśniowej.
Skąd się biorą wrzody?
Do powstania ubytku w śluzówce żołądka lub dwunastnicy może dojść na skutek:
- Nadmiernej produkcji kwasu solnego w żołądku – jeśli gruczoły trawienne wydzielają zbyt wiele kwaśnej substancji, może dojść do bezpośredniego uszkodzenia błony śluzowej. Dawniej myślano, że jest to najczęstsza przyczyna owrzodzenia. Dzisiaj wiemy, że powodów pierwotnego uszkodzenia śluzówki należy zazwyczaj szukać gdzie indziej.
- Terapii niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi – najczęściej stosuje się ją w celu złagodzenia dolegliwości stawowych. Środki przeciwzapalne oddziałują bezpośrednio na śluzówkę żołądka i dwunastnicy, przenikając w głąb do tkanki nabłonkowej i niszcząc jej komórki. Dodatkowo są też wchłaniane do krwi, przyczyniając się do hamowania produkcji prostaglandyn – hormonów uczestniczących w wielu ważnych procesach fizjologicznych. W efekcie pogarsza się ukrwienie błony śluzowej, zmniejszone zostaje wytwarzanie śluzu, a procesy naprawcze komórek – zahamowane. Mówiąc krótko: wszystkie mechanizmy obronne śluzówki zostają upośledzone. Warto zaznaczyć, że niesterydowe środki przeciwzapalne mogą doprowadzić do powstania owrzodzeń nawet wtedy, gdy przyjmowane są nie doustnie, ale np. przez czopki lub zastrzyk.
- Infekcji bakteriami Helicobacter pylori (Hp) – Helicobacter pylori to specyficzne bakterie, które są w stanie przeżyć w kwaśnym środowisku żołądka. Jak im się to udaje? Wytwarzają enzym – ureazę – katalizującą chemiczny rozkład mocznika do amoniaku. Amoniak, który pozwala bakteriom przetrwać w otoczeniu o niskim pH, działa równocześnie niszcząco na błonę śluzową żołądka. Niszczy barierę śluzową i tkankę nabłonkową. Helicobacter pylori wydzielają też dodatkowo inne toksyny, które pogłębiają uszkodzenia śluzówki.