Insulina to hormon, który umożliwia wniknięcie glukozy do wnętrza komórek i wykorzystanie jej w celach energetycznych. W przypadku osób chorych na cukrzycę typu 2 trzustka nie produkuje wystarczających ilości insuliny. Co więcej, insulina, którą już udało się wyprodukować, nie może być dobrze wykorzystana – komórki są niewrażliwe na jej działanie (na skutek zjawiska insulinooporności). W efekcie komórki nie wchłaniają glukozy.
Szczególnie wrażliwe na niedobór glukozy są komórki serca, mięśni i mózgu. Długo nieleczona cukrzyca może skutkować poważnymi uszkodzeniami tych narządów.
Glukoza, która nie została przyswojona przez komórki, krąży we krwi w stężeniach znacznie przekraczających normę. Niszczy wewnętrzne ściany naczyń krwionośnych, stanowi przyczynę „wyciągania” wody z komórek.
Nerki cukrzyka wydalają duże ilości glukozy (to próba obrony przed hiperglikemią). Razem z cukrem organizm traci jednak także znaczne ilości wody i cenne elektrolity (np. magnez, potas).
W badaniach laboratoryjnych krwi cukrzyka stwierdza się:
- wysokie stężenie cukru,
- wysokie stężenie sodu (nie zawsze),
- wysoki hematokryt (wskaźnik ilości czerwonych krwinek w stosunku do pozostałych elementów składowych krwi).
Dla moczu cukrzyka charakterystyczne są:
- obecność cukru,
- wysoki ciężar właściwy (na skutek obecności glukozy w moczu),
- obecność acetonu (częściej w przypadku cukrzycy typu 1 niż 2).
Wśród możliwych do zaobserwowania objawów cukrzycy warto podkreślić:
- spadek siły mięśniowej,
- ogólne osłabienie,
- oddawanie dużych ilości moczu,
- odwodnienie,
- szczególnie wzmożone pragnienie,
- podatność na infekcje grzybicze,
- świąd sromu.